idarece yükleniciye cezalı-cezasız toplam 110 gün süre uzatımı verilmiş olduğu halde yüklenici, edimini kısmen dahi ifa edememiştir. Bu durumda fesih bildirimi için yükleniciye 10 günlük sürenin verilmemiş olmasında idarenin kusurlu olduğunun ileri sürülmesi

Gecikme cezası oranı yazı ve rakamla farklı olarak yazılmış ise yazılı metne itibar edilmesi gerektiği

Geçici kabule engel teşkil etmeyen eksikliklerin verilen sürede giderilmemesi halinde gecikme cezasının eksik kalan işlerin bedeli üzerinden değil, sözleşme bedeli üzerinden kesilmesi

Geçici kabule engel teşkil etmeyen eksikliklerin verilen sürede giderilmemesi halinde gecikme cezasının eksik kalan işlerin bedeli üzerinden değil, sözleşme bedeli üzerinden kesilmesi

Birim fiyatlı sözleşmede teknik şartnameler ile proje arasında çelişki olduğu gerekçesiyle yeni birim fiyat yapılmış ise de, ihale dokümanlarının öncelik sıralamasına göre, teknik şartname kesin projeye göre daha öncelikli olduğundan yeni birim fiyat yapılması

İş artışı talebinin yerine getirilmemiş olması nedeniyle iş sahibinin teminat mektubunu nakde çevirmesi ve uğradığı müspet zararı talep etmesi

Geçici Kabul Tutanağının düzenlendiği tarih ile geçici kabul itibar tarihinin aynı olduğu, ancak, yapı denetim görevlisi ve kabul komisyonunun geçici kabule engel bir durum olmadığı yönündeki tespitleri göz önüne alındığında, geçici kabul itibar tarihi olarak belirtilen tarihin tutanağın tanzim edilme tarihi olduğu anlaşılması

Yeni birim fiyat tespitinde Genel Müdürlük tarafından yayımlanan tavan fiyatların üzerinde olan Ticaret ve Sanayi Odasından onaylı fiyatların kullanılmasının kamu zararı oluşturduğu

Sözleşmenin haklı olarak feshi halinde idare menfi zararını talep edebilir. Yüklenicinin yapmadığı kalan imalâtın ilk ihalede yükleniciden sonraki en düşük teklifi veren şirkete verilmiş olması halinde ödenmesi gereken bedel hesaplattırılmalı, ikmâl inşaatının yaptırıldığı ikinci ihale ile birinci ihalede imalâtın niteliklerinin farklı olup olmadığı, ilk ihaleye dahil olmayan bir imalâtın ikinci ihaleye ilave edilip edilmediği belirlenmelidir

Taşıma ağırlıklı sözleşmede yol güzergahının değiştirilmesi sonucunda, yüklenicinin yeni güzergah nedeni ile yeni fiyat belirlenmesini talep etmesine rağmen bu talep değerlendirilmeden yapılan fesih işlemi

MUAYENE KOMİSYON RAPORUNA İTİRAZ HALİNDE, İKİNCİ MUAYENE VE KABUL KOMİSYONUNDA AYNI ÜYELERİN YER ALAMAYACAĞI

İdarenin sözleşme dışı yaptırdığı işler hangi rayiçlerle yükleniciye ödenmesi

 ihalede imal edilen malların  ilk muayenesinin yapıldığı, bu muayenenin ret ile sonuçlandığı, itiraz üzerine  2. muayenenin yapıldığı bununda ret ile sonuçlandığı anlaşılmaktadır Bu durumda kesin olduğu kabul edilen ikinci muayene raporunun taşıdığı delil sözleşmesi niteliğine göre açılmış bulunan davanın, idare elinde bulunan reddedilen malların davacıya iadesi ile reddine karar verilmesi gerekirken hukuki değerlendirmede yanılgıya düşülerek kabulüne karar verilmesi doğru olmamış bozulması gerekmiştir

ihalede teslim edilen ürünlerin teknik şartname gereğince muayene kabulde fiziki yönden niteliklerine uygun olmadığının bildirildiğini ve yüklenicinin getirdiği ürünlerin, muayene raporunun malın kabulüne uygun bulunmadığı ve sözleşmede belirtilen sürede yükümlülüklerini yerine getirmediğinden sözleşmenin feshi nedeniyle yüklenici firma malzemelerinin yerinden kaldırılmadığından malzemelerin kaldırılması ve sözleşme gereğince günlük ceza bedelinin * TL olmak üzere şimdilik cezalı gün sayısı kadar depolama ücreti  tahsil edilmesi gecikme cezası ve uygun malzeme teslim edilmemesi sebebi ile depolama bedelinin tahsili isteminin haksız olduğu  hk (Yargıtay K.T.2022

Muayene ve Kabul Tutanağı ile cihazların teknik şartnamede belirtilen bazı niteliklere uygun olmadığı tespit edilerek İşi Muayene Raporu'nun düzenlendiği, bu rapora istinaden İş Sözleşmesinde Yüklenicinin taahhüdünü ihale dökümanı ve sözleşme hükümlerine uygun olarak yerine getirmemesi sözleşmenin uygulanması sırasında yüklenicinin 4735 Sayılı Kanunu'nun maddesinde sayılan yasak fiil ve davranışlarda bulunduğunun tespit edilmesi hallerinde ayrıca protesto çekmeye gerek kalmaksızın kesin teminat ve varsa ek kesin teminatların gelir kaydedilir ve sözleşme feshedilerek hesabı genel hükümlere göre tasfiye edilir." hükmüne istinaden kesin teminatın gelir kaydedilmesiyle sözleşmenin feshedilerek tasfiye edilmesi, 4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu'nun 25/f "Mücbir sebepler dışında ihale dökümanı ve sözleşme hükümlerine uygun olarak taahhütlerini yerine getirmemek" hükmüne istinaden de aynı kanunun 26.maddesi gereğince kamu kurum ve kuruluşların ihalelerine katılmaktan yasaklama kararı işleminin başlatılması hususlarının karara bağlanmasının dairece teklif edilmekte olduğu, iş bu teklif değerlendirildiğinde kurulca ; teklifte açıklanan hususlar uygun görülerek İşinde muayene ve kabul komisyonu yüklenicinin de hazır bulunduğu tarihleri arasında yapmış olduğu muayene sonucunda  Muayene ve Kabul Tutanağı ile cihazların teknik şartnamede belirtilen bazı niteliklere uygun olmadığını tespit ettiğinden işin sözleşmenin bentlerine istinaden kesin teminatın gelir kaydedilmesine ve adı geçen işin sözleşmenin feshedilerek tasfiye edilmesi kamu kurum ve kuruluşların ihalelerine katılmaktan yasaklama işleminin başlatılması

Muayene kabul komisyonunu kararının delil sözleşmesi niteliğinde olması sebebiyle taraflar için bağlayıcı olduğu

İhale Kabul Komisyonunca da tespiti yapılan eksikliklerin giderilmesi hususunda davalının herhangi bir niyet ve eylemi olmaması sebebiyle mevcut sistemin kabule uygun hale getirilmesi için  müvekkil tarafından başka firmalardan *TL’lik alım yapıldığını ve ürünlerin kabule uygun hale getirildiği bunun için müvekkilinin yapmış olduğu *TL’lik harcama ile ihaleye konu işin zamanında yerine getirilememesinden kaynaklanan İdare tarafından müvekkilin hak edişinden kesilen ve bilirkişi raporunda da zikredilen *TL gecikme cezasının tahsili hk dava kararı

Muayene kabul komisyonlarında gözden kaçırılan itiraz haklarınız emsal bir  karar, Davalı tarafça 6 adet sözleşme konusu teslim edilen mallar hakkında tutanak düzenlenmiş ise de bu tutanakların davacıya bildirildiğine ilişkin bir belge sunulmamıştır Tutulan tutanaklardan 1 de tarihli olanda içinden uygun olmayan madde çıkan malların iade edildiği belirtilmiş diğer tutanaklarda içinden uygun olmayan madde çıkan malların iade edildiğine ilişkin bir açıklama yapılmamıştır Her ne kadar davalı idarece teslim edilen mallar üzerinde tek taraflı olarak denetim yapılabileceği sözleşme ile düzenlenmiş ise de yine sözleşme gereğince mal tedarik eden davacı tarafın, davalı tarafça yapılan muayene sonucuna itiraz etme hakkı bulunmaktadır Davalı muayene sonucu tutulan tutanakların davacıya bildirildiğini ve sözleşme gereğince itiraz hakkının kullanılmasına olanak tanındığını ispatlayamamıştır Buna göre davalı tarafça yapılan işlemlerin sözleşmeye uygun olduğundan bahsedilemeyeceğinden sözleşmenin feshi cezai şart ve fiyat farkı uygulaması da usulüne uygun değildir

sözleşme konusu malzemeler sözleşme koşulları kapsamında temin ve teslim edildiği davalı tarafça uygunluk muayenesi ve kabullerinin yapıldığını teslim ile birlikte sözleşme bedelinin yarısının müvekkili şirkete ödendiği teslim sonrası kurulum işlemlerinde davalı ve lehine sözleşme akdedilen dava dışı kuruluş mevzuata sözleşmeye şartnameye ve tüm usul kurallarına aykırı şekilde 2 nci muayene işlemlerini aksattığını, muayene işlemleri teknik donanımı bulunmayan bölge müdürlüklerine bırakıldığı işlemlerin kasıtlı olarak sürüncemede bırakıldığı müvekkili şirkete sözleşme dışı ek ve ağır maliyetler yüklendiği tüm talepler karşılanmasına rağmen muayene işlemlerinin davalı taraf ve dava dışı kuruluş tarafından yerine getirilmediğini müvekkili şirketin üstlendiği tüm edimleri yerine getirdikten sonra davalı taraf ve lehine sözleşme akdedilen dava dışı kuruluşun kusurlu ve kasti tutumları ile muayene işlemlerini gerçekleştirmemesi nedeniyle davalı tarafın sözleşmeyi feshetmesi hk karar

kabul komisyonunun tespit ettiği eksikliklerin belirlenen sürede yüklenici tarafından giderilmemesi halinde geçecek her gün için giderilecek eksikliklerin durumuna göre sözleşmesinde gecikme cezası olarak yazılı olan miktarın belli bir oranında günlük ceza uygulanacağı belirtilmiştir

imzalanan ihale sözleşmesinin denetim muyane işlemleri başlıklı maddesinde ve devamı alt bentlerinde temin edilip teslim edilecek istasyonun muyane aşamaları, fiziki sayım ve kontrol muayenesi, fonksiyon testi, muayene ve itiraz muayeneleri, laboratuvar muyanesi uygun çıkmayan malın geri alınıp bir defaya mahsus yenisinin getirilmesi ve itiraz muayenesi aşamaları düzenlenmiştir Sözleşme maddesinde; yapılan muayene sonucu mallar reddedilip yüklenici tarafından süresi içinde itiraz edilirse * maddesine göre oluşturulacak ikinci muayene komisyonunca itiraz konusu kısımların inceleneceği, ikinci komisyon tarafından verilecek ret raporuna itiraz edilmeyeceği, laboratuvar muayenesi sonucunda * madde hükmünce getirilen malın muayeneleri uygun çıkmazsa yüklenicinin malını alıp * maddesindeki süre içerisinde bir defaya mahsus yenisini getirmekte veya itiraz muayenesini istemekte serbest olduğu * maddesinde yüklenicinin itiraz muayenesi istemeyip yeni mal getirdiği takdirde yeni getirdiği malın *madde de belirtilen usul ve esaslar dahilinde muayene edileceği, yeni getirilen malın da muayenede uygun bulunmadığı takdirde yüklenicinin *maddelerde açıklanan şeklide muayene sonucuna itiraz hakkı olduğu, yüklenici muayeneye itiraz etmez veya itiraz muayenesi sonucunda da mal uygun bulunmazsa ret kararının kesinleşeceği

söz konusu imalatların beton kalitesini test etmek için Karayolları Teknik Şartnamesinin yanısıra ve TSE standartlarına uygun olarak basınç dayanımı testine tabii tutuldukları; her ikisinin sonucuna göre bir değerlendirme yapıldığı, sonuçları değerlendirme konusunda da farklı uygulamaların olduğu, uygulanan TSE standartları arasında da tutarsızlıklar olduğu, bu tutarsızlıkların doğru karar vermeyi engellediği ve tereddüde mahal bıraktığı

mal teslimi yapmayan ve verilen ek süre içerisinde teslim ettiği malların iki kaleminin teknik şartnameye ve kabulü yapılan numuneye uygun olmadığı da tespit olunan davacı şirketin, iki kalem malzeme yönünden sözleşmesinin feshedilmesi ve kamu ihalelerine katılmaktan bir yıl süreyle yasaklanması hk

Mal Alımları Denetim, Muayene ve Kabul İşlemleri Yönergesinin 5. maddesinde ise muayene usul ve esasları düzenlenmiş, anılan maddenin ( b ) bendinde, muayene çeşitlerinin kabul, itiraz, kontrol ve durum muayenesi olmak üzere dört çeşit olduğu, ( ı ) bendinde yüklenicilerin, muayene sonucunda verilen ret raporuna göre, ihale dokümanında belirtilen makama, belirtilen süre içinde ve belirtilen şekilde yazılı olarak itiraz edebileceklerinin, bu durumda mal aynen korunmak suretiyle itiraz muayenesinin ilk muayene ve kabul komisyonunda görev almamış kişilerden ve bu yönerge esaslarına göre kurulacak en az üç ve tek sayıda kişilerden oluşan ikinci bir komisyon tarafından yapılacağının kurala bağlandığı hk

muayene kabulünün ret ile sonuçlandığı itiraz üzerine* tarihlerinde ikinci muayenenin yapıldığı bununda ret ile sonuçlandığı anlaşılmış Bu durumda kesin olduğu kabul edilen ikinci muayene raporunun taşıdığı delil sözleşmesi niteliğine göre açılmış bulunan davanın idare elinde bulunan reddedilen malların davacıya iadesi ile reddine karar verilmesi gerekirken hukuki değerlendirmede yanılgıya düşülerek kabulüne karar verilmesi doğru olmamış bozulması gerekmiştir

Taraflar arasında düzenlendiği ihtilâfsız olan sözleşme denetim muayene ve kabul işlemleri maddesinde yüklenici tarafından ihale dökümanı ve sözleşmeye uygun olarak imal edeceği malın muayenesi için uygulanacak ilkeler belirlenmiş, muayene komisyonlarınca yapılacak işlemler açıklanmış, aynı maddenin 30.1.3.3.2 bendinde ilk muayene sonucunda ret çıkması halinde ilk muayene komisyonunda yer almamış kişilerden oluşturulacak başka bir komisyonca itiraz muayenesinin yapılacağı, bu muayenede verilen kararların kesin olduğu, konunun mahkemeye intikâl etmesi halinde her iki tarafın bu raporla yetineceği hükmü kabul edilmiştir

sayılı Genel Muhasebe Kanunu'nun 20/E maddesinde "Adı ne olursa olsun bir komisyon veya kurul gibi bir organ ya da uzman bir görevli tarafından düzenlenen keşif, tutanak, rapor, karar ve benzeri belgelere dayanılarak yapılan ödemelerde Sayıştay'ca saptanacak sorumluluğa tahakkuk memuru ve saymanla birlikte söz konusu belgeleri düzenleyen ve onaylayan kişiler de katılır." düzenlemesine yer verilmiştir. Bu düzenlemeye göre fazla ödeme yapılmasına sebebiyet veren belgeleri düzenleyenler ve onaylayanlar yapılan fazla ödemeden tahakkuk memuru ve saymanla birlikte sorumlu olmaktadır.

İş artışının dışında idare tarafından yaptırılan işlerin tutarın tespiti

Muayene ve Kabul Heyetlerinin Oluşumu ile Heyette Görevlendirilenlerin Durumu

YAPIM İŞLERİ GEÇİCİ KABUL TEKLİF BELGESİ

YAPIM İŞLERİ KESİN KABUL TUTANAĞI

Yapım İşi İhale Sözleşmesinin Akdedilmesi Aşamasına değin Geçirdiği Süreç

YAPIM İŞİ   TAAHHÜT DOSYASI

Kurul kararının iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açılan davada Mahkeme kararında “…Bakılan davada uyuşmazlığın çözümünde, isteklilerce teklif edilen ürünün idarece Teknik Şartname’ye uygun olup olmadığına ilişkin tespitin “tekliflerin değerlendirilmesi” aşamasında mı yoksa ürünlerin teslimini müteakip “muayene ve kabul” aşamasında mı yapılması gerektiğinin belirlenmesi önem arz etmektedir. Davalı idarece, dava konusu işlem, ihalede numune, teknik doküman veya Teknik Şartname’ye uygunluk cevaplarının yeterlik kriteri olarak belirlenmediği ve tekliflerin değerlendirilmesi aşamasında söz konusu belge ve bilgiler açısından teklifin uygun olup olmadığına ilişkin bir belirlemenin yapılamayacağı; isteklilerin teklif ettikleri ürünlerin Teknik Şartname’ye uygunluk denetiminin idarenin yetki ve sorumluluğunda olmak kaydıyla muayene ve kabul aşamasında yapılmasının gerektiği nedeniyle tesis edilmiş ise de ihale komisyonunun tekliflerin değerlendirilmesi aşamasında, teklifleri ihale dokümanında belirtilen şartlara uygun olup olmadığı yönünden incelemesi ve bu incelemenin sonucuna göre teklifi uygun olmadığı belirlenen isteklinin değerlendirme dışı bırakılmasına karar vermesi; Teknik Şartname’nin de ihale dokümanının bir parçası olduğu dikkate alındığında, ihale komisyonunun istekli(lerin) teklifini, Teknik Şartname’de belirtilen şartları/kriterleri sağlayıp sağlamadığı yönünden de incelemesi ve bu incelemenin sonucuna göre bir karar vermesi gerekmektedir. Bu nedenle, yeterlik kriterlerinin idari şartnamede belirtilmesinin zorunlu olduğu halde somut olayda ihaleye ait idari şartnamede herhangi bir yeterlik kriterinin ön görülmediği de göz önünde bulundurulduğunda teknik dokümanın yeterlik kriteri olarak idari şartnamede belirtilmemesinin ihale komisyonunun kanundan kaynaklanan bu yöndeki inceleme yapma görevini ve bu incelemenin sonucuna göre bir karar verme yetkisini ortadan kaldırmayacağı açıktır. Ayrıca uyuşmazlığa neden olan ihalede öngörülen teknik kriterlerin sözleşmenin yürütülmesi aşamasında işin yerine getirilmesi için gerekli olduğu öngörülen teknik yükümlülük(ler) olarak değil, işin yerine getirilmesi için/yapılması için gerekli olan hususlara ilişkin olduğunun da kabulü gerekmektedir. Bu durumda Malzeme Alımı ihalesine ilişkin olarak yaptığı itirazen şikayet başvurusunun reddine ilişkin dava konusu Kamu İhale Kurul kararında hukuka ve mevzuata uyarlık görülmemiştir..” gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.

Yüklenicinin muayene kabul komisyonuna verdiği malzemeye ilişkin AYIP İHBARI-İHBAR EDİLMESİ ,iş bedeline mahsuben dayalı tarafından davacıya peşin ödeme yapıldığı tarafların kabulündedir. Toplam iş bedelinin 8.809.900.813.-TL olduğu hususu da çekişmesizdir. Yanlar arasındaki uyuşmazlık, imalatın ayıplı olup olmadığı ve ayıplı ise geriye kalan uyuşmazlık konusu iş bedelinin yüklenici tarafından istenip istenemeyeceği

Yüklenicinin muayene kabul komisyonuna verdiği malzemeye ilişkin AYIP İHBARI-İHBAR EDİLMESİ ,cihazın kabul edilemeyecek şekilde ayıplı olduğu ileri sürüldüğü gibi, davalı şirket tarafından yapılan onarımın da gereği gibi yapılmadığı ileri sürülerek, davalıya ödenen iş bedelinin; davalı şirkete ise ödenen onarım bedelinin iadesi

 Yüklenicinin muayene kabul komisyonuna verdiği malzemeye ilişkin AYIP İHBARI-İHBAR EDİLMESİ ,iş bedeli tutarında uyuşmazlık yarattığı gibi, dava ve icra takibine dayanak alınan faturalarda gösterilen ürünlerin kabul edilemeyecek derecede ayıplı olduğunu da savunmaktadır. Faturalarda gösterilen ürünlerin davalıya teslim edilmiş olduğu, toplanan delillere göre sabit bulunmaktadır.

Yüklenicinin muayene kabul komisyonuna verdiği malzemeye ilişkin AYIP İHBARI-İHBAR EDİLMESİ

şirketin taahhüdünü ihale dokümanı ve sözleşme hükümlerine uygun olarak yerine getirmediğinden bahisle 4735 sayılı Kanun’un 25/f ve 26. maddeleri uyarınca bir yıl süreyle ihalelere katılmaktan yasaklanması

Malların İtiraz Muayenesinin Sonucunun Mahkemeye Taşınması

Fen ve sanat kurallarına aykırı olarak yapılan binanın çökmesi sonucu ortaya çıkan zarar ve ziyandan yüklenici ile birlikte muayene ve kabul komisyonu da sorumluluğu

Muayene Kabulüne ait dava kararı,yüklenicinin teslimini üstlendiği mamüllerin sözleşmede belirtilen tarihte teslim edilmemesi sebebiyle, sözleşmenin 6. maddesinde kararlaştırılan maddi tazminatın tahsilini talep etmiş, mahkemece en son teslimat yapılmasına rağmen davacının malları teslim alırken cezai şart alacak hakkını saklı tutma

Yanlar arasındaki uyuşmazlık, imalatın ayıplı olup olmadığı ve ayıplı ise geriye kalan uyuşmazlık konusu iş bedelinin yüklenici tarafından istenip istenemeyeceği hususlarından kaynaklanmaktadır.

Tesbit ve dava dosyasında alınan bilirkişi raporlarına göre, parke taşlarındaki ayıp, mukavemet açısından kullanılabilirlik yeterliliğini sağlayamaması nedenine dayalı olup laboratuar deneyi sonucu saptandığından gizli ayıp niteliği

Sözleşme Dışı veya Fazladan İmalat Gerçekleşmesi Durumu

AYIPLI İMALATIN GİDERİLMESİ ( İş Bedelinin Tahsili - Sözleşmenin Yüklenicisi Olan ve Dava Dilekçesinde Davalı Olarak Gösterilen Şirket Yönünden Tarafların İddia ve Savunmaları Doğrultusunda Gerekli Deliller Toplanıp Oluşacak Sonuç Doğrultusunda Karar Verileceği )

Sözleşmede bedelin götürü * TL olarak kararlaştırıldığını ispat yükü bu yönde savunmada bulunan davalı iş sahibine aittir. Mahkemece kabul edilenin aksine davalı iş sahibi bu yöndeki savunmasını kanıtlayamamıştır. Taraflarca mutabık kalınmış bir iş bedelinin varlığının ve miktarının kanıtlanamaması halinde, iş bedelin BK’nın 366. maddesi hükmü uyarınca işin yapıldığı tarihteki serbest piyasa rayiçlerine göre belirlenmesi gerekir. O halde mahkemece yapılması gereken iş, bilirkişi kurulundan gerekirse mahallinde yeniden keşif yapılmak suretiyle alınacak ek raporla yapımı gerçekleştirilen işlerin neler olduğunun ve miktarlarının (metrajlarının) denetime elverecek şekilde kalem kalem belirlenmesinden, iş bedelinin de dava tarihine eskale yapmaksızın yapıldığı tarihteki mahalli rayiçlerle hesaplattırılmasından ve bulunan miktardan çekişmesiz olan 163.400,00 TL ödeme düşülerek, varsa kalan ödenmemiş iş bedeli yönünden itirazın iptâline karar verilmesinden ibarettir. Kararın bu nedenlerle bozulması gerekmiştir…”)

eser sözleşmesinin ifası sırasında sözleşme dışı olarak yapıldığı ileri sürülen fazla imalat bedelinin tahsili istemine ilişkindir.

SÖZLEŞME DIŞI FAZLA İMALAT BEDELİNİN TESPİT VE TAHSİLİ

Yüklenici sözleşmede kararlaştırılanlar ve iş artışı dışında, iş sahibinin talebi ya da işin gereği olarak sözleşme dışı fazla imalât yapmış ve bu imalâtların iş sahibinin yararına olması durumunda sözleşme ve işin yapıldığı tarihte yürürlükte bulunan 818 sayılı Borçlar Kanunu'nun 410 ve devamı maddelerindeki vekâletsiz iş görme hükümleri gereğince yapıldığı yıl mahalli piyasa rayiçlerine göre belirlenecek bedelini iş sahibinden isteyebilir.